با این‌حال حالا شاید مرگ ۳۲نفر و مصدومیت ۱۷نفر در این حادثه بتواند چشم‌هایی را که هنوز برای دیدن اتفاقاتی شبیه به آنچه در کمپ‌های اعتیاد رخ می‌دهد بسته مانده‌اند، باز کند.
سازوکارهای نظارتی متولیان
معاون امور مشارکت‌های مردمی، توانمندسازی و امور مجلس وزارت کشور با تأکید بر ضرورت رعایت استانداردهای کمپ‌های ترک اعتیاد به قدس می‌گوید: در خصوص تأسیس و فعالیت مراکز ترک اعتیاد، قوانین و مقررات خاصی در کشور وجود دارد که ماده۱۶ قانون مبارزه با موادمخدر به صورت دقیق به این موضوع و استانداردهایی اشاره می‌کند که کمپ‌ها باید داشته باشند. حتی سازمان بهزیستی کشور نیز استانداردهای موردنظر را به کمپ‌ها ابلاغ می‌کند. اما گاه در خصوص فعالیت کمپ‌ها مشکلاتی پیش می‌آید که بخشی از مشکلات به سازوکارهای نظارتی دولت و دستگاه‌هایی که مسئولیت صدور مجوز فعالیت کمپ‌ها را دارند برمی‌گردد.
زهرا عابدینی با بیان اینکه دستگاه‌های مسئول باید سازوکارهای نظارتی را در تأسیس و فعالیت مراکز ترک و بازپروری معتادان بسیار جدی بگیرند، می‌افزاید: کمپ‌ها به‌منظور ترک و کاهش اعتیاد شهروندان تأسیس می‌شوند اما اگر تحت نظارت جدی قرار نگیرند چه بسا ممکن است به خاطر مسائل مالی و همچنین نداشتن شناخت از فرایند ترک اعتیاد، خارج از ریل‌گذاری‌های قانونی و اخلاقی حرکت کنند.
وی با اشاره به گستردگی و بالا بودن سوءمصرف موادمخدر در کشور، می‌افزاید: به لحاظ آماری هرچه اعتیاد گسترده‌تر باشد متقاضی برای ترک اعتیاد هم بیشتر می‌شود و از سوی دیگر، مراکز ترک اعتیاد هم افزایش می‌یابند. با وجود این باید به یاد داشته باشیم کمپ‌ها علاوه بر اینکه فضایی برای ترک اعتیاد هستند محلی برای درآمد مالی صاحبانشان هم محسوب می‌شوند، بنابراین سازمان بهزیستی و هر مرجع دیگری که مسئول ایجاد کمپ‌هاست باید اولاً با دقت تمام و بر اساس شاخص‌ها و استانداردهای لازم اقدام به صدور مجوز تأسیس کمپ کند و از سوی دیگر افرادی که موفق به دریافت مجوز تأسیس کمپ می‌شوند باید طبق معیارهای تعریف شده فعالیت داشته باشند.
عابدینی در همین زمینه می‌افزاید: کسی که به سوءمصرف موادمخدر مبتلاست بیمار است و بیمار هم برای درمانش نزد پزشک و متخصص می‌رود، پس ما نباید نگاهی ساده به موضوع کمپ‌ها داشته باشیم. در واقع نباید هرکسی به‌سادگی وارد حوزه ترک اعتیاد شود و فعالیت کند، چون ترک اعتیاد یک کار کاملاً تخصصی است و اگر کمپی توانایی لازم را برای مدیریت و اجرای برنامه‌های ترک اعتیاد نداشته باشد اوضاع کسانی که برای درمان خود به آنجا پناه می‌برند بدتر هم می‌شود.
معاون امور مشارکت‌های مردمی، توانمندسازی و امور مجلس وزارت کشور، اضافه می‌کند: از سوی دیگر، نظارت بر فعالیت کمپ‌های ترک اعتیاد نقش محوری در این حوزه دارد، یعنی هرچه نظارت بر این نوع مراکز از سوی دولت به‌ویژه سازمان بهزیستی به عنوان متولی امر، دقیق‌تر و مستمرتر باشد قطعاً از سوی دیگر میزان مسائل و تخلفات احتمالی آن‌ها کاهش می‌یابد.
عابدینی با اشاره به اینکه اگر سه معیار یاد شده در ایجاد و فعالیت مراکز ترک اعتیاد به‌خوبی رعایت شود حوادثی که گاه در کمپ‌ها رخ می‌دهند به حداقل ممکن می‌رسند، می‌افزاید: در این صورت اثربخشی کمپ‌ها نیز به‌شدت ارتقا پیدا می‌کند.
وی در پاسخ به اینکه آیا سه معیار یاد شده از سوی دستگاه‌های مسئول به‌ویژه سازمان بهزیستی و کمپ‌ها به‌خوبی رعایت می‌شود، می‌گوید: پاسخ این پرسش را باید سازمان بهزیستی بدهد. البته به صورت نسبی سه معیار یاد شده رعایت می‌شود. به هرحال مراکز ترک اعتیاد در کشور زیاد هستند و بعضی وقت‌ها هم به‌ندرت اتفاقات خیلی جدی در آن‌ها رخ می‌دهد، مثل همین حادثه‌ای که به‌تازگی در کمپ شهرستان لنگرود افتاد که نشان‌دهنده ضعف در حوزه نظارتی است، چون یکی از ابعاد نظارت، پیشگیری است، یعنی نظارت فقط جنبه سلبی ندارد که مثلاً اگر امروز کمپی تخلفی کرده در آن را پلمب کنیم بلکه اگر نظارت دقیق و مستمر انجام شود صاحبان کمپ‌ها سراغ تخلف نمی‌روند چون مطمئن هستند فعالیتشان به صورت مستمر رصد و پایش می‌شود. به هرحال اگر چنین اتفاقی در کمپی می‌افتد می‌توان گفت از همان ابتدا نظارت مناسبی روی آن نبوده است.
چشم دولت به روی کمپ‌های ترک اعتیاد بسته است
هومان نارنجی‌ها، پژوهشگر حوزه اعتیاد نیز در خصوص ایمنی کمپ‌های ترک اعتیاد و حوادثی که سال‌های اخیر در این کمپ‌ها اتفاق افتاده به ما می‌گوید: مسئله درمان‌های اقامتی مانند بحث معتادانِ آزاردهنده خانگی موضوعی مغفول است، یعنی دولت؛ سیستم بهداشت و درمان و سازمان بهزیستی آن‌گونه که لازم است به آن‌ها توجه کافی ندارد. بنابراین وقتی موضوع به این مهمی که جزو نیازهای روز جامعه است مورد غفلت واقع شود، احتمال اینکه ارائه‌کنندگان خدمت، خدماتی غیراستاندارد ارائه دهند بسیار زیاد است. تا جایی که چند سال پیش برخی افراد بهبودیافته و غیرمتخصص، اقدام به تأسیس کمپ ترک اعتیاد می‌کردند و به خواست خانواده معتادان و به صورت غیرقانونی آن‌ها را دست بسته به کمپ انتقال می‌دادند، اما با توجه به اینکه دولت برای معتادان آزاردهنده خانگی دستورالعملی نداشت و همین مراکز غیرقانونی تا حدودی بار مسئولیت درمان معتادان را از روی دوش نظام درمانی برمی‌داشتند، آگاهانه چشم خود را روی این کمپ‌ها بست و به مرور در پی نیاز مبرم خانواده معتادان به مراکز درمان اقامتی اعتیاد، این کمپ‌ها به صورت قارچ‌گونه و با حداقل امکانات بهداشتی و ایمنی رشد کردند و در برخی موارد شنیده می‌شود به جای درمان علمی ترک اعتیاد در بعضی از این کمپ‌ها از روش‌های تنبیهی مانند انداختن معتادان در حوض آب یخ و یا برخورد فیزیکی با آن‌ها استفاده می‌شود.
سکوت متولیان نظام سلامت
این درمانگر ترک اعتیاد می‌افزاید: در دهه گذشته به درخواست انجمن تولدی دوباره از سازمان بهزیستی قرار شد کمپ‌های ترک اعتیاد غیرمجاز حذف و با تعیین دستورالعمل‌های اصولی برای درمان معتادان در این مراکز، این کمپ‌ها به مراکزی امن برای درمان معتادان تبدیل شوند، اما به دلیل اینکه ایجاد کمپ استاندارد برای کمپ‌داران هزینه‌بَر است و درآمد کافی ندارند، نه آن‌ها از استانداردهای تعیین شده تبعیت می‌کنند و نه سازمان بهزیستی نظارت کافی بر اداره کمپ‌ها دارد. درحالی که وزارت بهداشت کلینیک‌های ترک اعتیاد سرپایی را ملزم به رعایت استانداردهای ایمنی و اطفای حریق کرده، در این حوزه سکوت اختیار کرده است.
دولت برنامه‌ای برای ارتقا، ساماندهی و نظارت ندارد
نارنجی‌ها با بیان اینکه درمان اقامتی یا کمپی اعتیاد به موضوعی حاشیه‌ای برای دولت تبدیل شده که برنامه‌ای برای ارتقا، ساماندهی و نظارت بر آن‌ها ندارد، می‌گوید: قابل پیش‌بینی است دولت پس از حادثه آتش‌سوزی در کمپ «گام اول رهایی» لنگرود عزم جدی‌تری بر پلمب کمپ‌های ناایمن و غیرقانونی بدون مجوز داشته باشد، اما به دلیل نیاز جامعه به این مراکز و نبود جایگزین دولتی برای ارائه خدمات درمان اقامتی به معتادان آزاردهنده خانگی، دوباره این کمپ‌ها در سوله‌ها، ساختمان‌های فرسوده و یا حاشیه شهرها ایجاد خواهند شد.
وی می گوید: از سوی سازمان بهزیستی تیپ‌های مختلفی برای کمپ‌های ترک اعتیاد دارای مجوز تعریف شده که براساس تیپ کمپ و خدماتی که ملزم به ارائه آن هستند از بیماران هزینه دریافت می‌شود؛ با این حال رعایت نکات ایمنی جزو اصول اولیه است که همه کمپ‌داران ملزم به رعایت آن هستند. اما اکنون این موضوع مطرح است اگر کمپ ترک اعتیاد «گام اول رهایی» لنگرود دارای مجوز و ملزم به رعایت نکات ایمنی بوده چرا چنین حادثه دلخراشی اتفاق افتاده است. به‌طورحتم اگر بر این‌گونه مراکز از سوی سازمان متولی نظارت می‌شد اکنون شاهد این قبیل حوادث که بخش قابل توجهی از آن ناشی از سوءمدیریت و بی‌تدبیری کمپ‌داران است، نبودیم. در واقع حادثه کمپ لنگرود نمادی از بی‌توجهی قانونی نظام درمان کشور به درمان ترک اعتیاد است.
درمان اعتیاد روی هواست
نارنجی‌ها در ادامه می‌افزاید: سال ۱۳۸۳ که برای نخستین بار مخدر شیشه از کشورهای سنگاپور، مالزی و تایلند وارد ایران شد، مصرف‌کنندگان این ماده صنعتی با توهم و هذیان‌گویی خود موجب ناامنی خانه و اعضای خانواده می‌شدند، اما چون در قانون مبارزه با موادمخدر، شیشه لحاظ نشده بود، اصلاح قانون در دستور کار مجلس قرار گرفت و این فرایند ۹ سال در مجلس و مجمع تشخیص مصلحت چرخید تا سرانجام اصلاح شد و در این سال‌ها افراد زیادی گرفتار مصرف شیشه شدند. با این حال هنوز هم دولت توجهی به درمان معتادان آزاردهنده خانگی ندارد.
به گفته وی بیش از ۹۰درصد خدمات درمانی ترک اعتیاد در بخش خصوصی ارائه می‌شود، به‌طوری که حتی مراکز تی‌سی هم که سال‌ها پیش از سوی سازمان بهزیستی تأسیس شده بود، در بسیاری از استان‌ها به بخش خصوصی اجاره داده شده و در واقع تنها جایی که دولت برای درمان اعتیاد هزینه می‌کند، ساماندهی معتادان متجاهر کارتن‌خواب است و بخش قابل توجهی از بودجه اعتیاد را صرف مبارزه می‌کند که خروجی آن در ۱۰ سال گذشته و در بهترین شرایط منجر به کشف ۱۰درصد مواد شده است. بنابراین با توجه به آنکه خانواده بیشتر معتادان جزو طبقات اقتصادی ضعیف جامعه هستند، می‌توان گفت درمان اعتیاد در کشور ما روی هواست.
نظر شما